آشنایی با اصطلاحات تخصصی در حوزه بازرگانی و گمرک، برای واردکنندگان، صادرکنندگان، ترخیص‌کاران و حتی مدیران کسب‌وکارهای کوچک و متوسط یک نیاز کلیدی است. در این مقاله تلاش شده تا بیش از ۷۰ اصطلاح کلیدی این حوزه، به صورت طبقه‌بندی‌شده و ساده توضیح داده شود.
اصطلاحات پایه بازرگانی
در این بخش به بررسی اصطلاحات مهم بازرگانی پرداخته ایم:
تجارت داخلی
تجارت داخلی به مبادله کالا یا خدمات میان افراد، شرکت‌ها یا نهادها در داخل مرزهای یک کشور گفته می‌شود. در این نوع تجارت، همه‌ی فعالیت‌ها در چارچوب قوانین داخلی کشور انجام می‌گیرند و پول رایج نیز همان واحد پول ملی است.
وقتی یک شرکت لبنیاتی در اصفهان محصولاتش را به فروشگاهی در مشهد می‌فروشد، در حال انجام تجارت داخلی است.
تجارت خارجی
تجارت خارجی به مبادله کالا یا خدمات میان کشورها گفته می‌شود.
در این نوع تجارت، یک طرف معامله در داخل کشور و طرف دیگر در خارج از مرزهای آن قرار دارد. این مبادله می‌تواند شامل صادرات (فروش کالا به خارج) یا واردات (خرید کالا از خارج) باشد. وقتی یک کارخانه ایرانی فرش‌های خود را به کشور آلمان می‌فروشد، در حال انجام تجارت خارجی است.
واردات
واردات یعنی کالا یا خدمات از یک کشور دیگر وارد کشور خودمان شود.
در واردات، یک طرف معامله در خارج از کشور قرار دارد و کالا یا خدمات را به داخل کشور می‌فرستد. این کار معمولاً وقتی انجام می‌شود که تولید آن کالا در داخل کشور ممکن نیست یا به‌صرفه نیست. اگر یک شرکت ایرانی تلفن همراه از کشور چین بخرد و به ایران بیاورد، دارد واردات انجام می‌دهد.
واردات موقت
واردات موقت یعنی کالاهایی از خارج به کشور وارد شوند، اما قرار نباشد برای همیشه بمانند.
این کالاها برای مدت مشخصی وارد می‌شوند و بعد از انجام کاری خاص، دوباره از کشور خارج می‌شوند. این نوع واردات معمولاً برای نمایشگاه‌ها، تعمیر، پردازش یا بسته‌بندی انجام می‌شود.
اگر یک شرکت خارجی دستگاهی را برای نمایش در یک نمایشگاه صنعتی به ایران بیاورد و بعد از پایان نمایشگاه آن را برگرداند، این واردات موقت محسوب می‌شود.
صادرات
صادرات یعنی کالا یا خدمات از داخل کشور به یک کشور دیگر فرستاده شود. هدف از صادرات، فروش کالا به بازارهای خارجی و کسب درآمد ارزی است. این کار باعث رونق تولید و افزایش درآمد کشور می‌شود.
وقتی یک شرکت ایرانی زعفران را به فرانسه می‌فرستد تا آن را در بازارهای اروپایی بفروشد، در حال انجام صادرات است.
صادرات موقت
صادرات موقت یعنی کالاهایی به صورت موقت از کشور خارج شوند و بعد از انجام کاری مشخص، دوباره به کشور برگردند. این نوع صادرات معمولاً برای شرکت در نمایشگاه، تعمیر در خارج، یا انجام پردازش و تغییر روی کالا انجام می‌شود. مثال: اگر یک کارخانه ایرانی دستگاهی را برای تعمیر به کشور آلمان بفرستد و پس از تعمیر آن را به ایران برگرداند، صادرات موقت انجام داده است
فروشنده (Seller)
فروشنده یا به زبان انگلیسی سلر (Seller) کسی است که کالا یا خدماتی را در برابر دریافت پول، به خریدار می‌فروشد. فروشنده می‌تواند یک شخص، یک شرکت، یا یک سازمان باشد و در هر مرحله از زنجیره تامین فعالیت کند، مثل تولیدکننده، عمده‌فروش یا خرده‌فروش. مثال: وقتی یک فروشگاه موبایل، تلفن همراه به مشتری می‌فروشد، آن فروشگاه در آن معامله نقش فروشنده را دارد.
خریدار (Buyer)
خریدار یعنی کسی که کالا یا خدمات را از فروشنده می‌خرد و در برابر آن پول پرداخت می‌کند.
خریدار می‌تواند یک شخص، شرکت یا سازمان باشد و بسته به نوع معامله، ممکن است مصرف‌کننده نهایی یا واسطه باشد.
مثال: اگر یک شرکت ایرانی از یک شرکت چینی لپ‌تاپ بخرد، آن شرکت ایرانی خریدار است.
کانساینی
کانساینی (Consignee) به کسی گفته می‌شود که کالا به نام او ارسال می‌شود و مسئول دریافت آن است. کانساینی ممکن است خود خریدار باشد یا ممکن است فقط مسئول تحویل گرفتن کالا باشد، مثلاً نماینده یا انباردار. مثال: اگر یک شرکت چینی بار قطعات ماشین را به یک آدرس در ایران بفرستد و در بارنامه اسم شرکت ایرانی نوشته شده باشد، آن شرکت ایرانی کانساینی است، چون گیرنده کالا است.
پروسیجر بازرگانی
پروسیجر (Procedure) یعنی یک مجموعه مراحل مشخص و مرتب که برای انجام یک کار یا رسیدن به یک هدف، باید به ترتیب انجام شوند. پروسیجر معمولاً برای این تعریف می‌شود که کارها به شکل استاندارد، بدون اشتباه و قابل تکرار انجام شوند. این واژه در محیط‌های اداری، تولیدی، بازرگانی و حتی گمرک زیاد استفاده می‌شود.
مثال: پروسیجر ترخیص کالا از گمرک ممکن است شامل این مراحل باشد: ثبت سفارش، دریافت مجوز، ارائه مدارک، پرداخت حقوق گمرکی و تحویل کالا.
در هر سازمان، پروسیجرها کمک می‌کنند که کارمندان بدانند دقیقاً چه کاری، در چه زمانی و چگونه باید انجام شود.
اینکوترمز
اینکوترمز (Incoterms) یعنی مجموعه‌ای از اصطلاحات استاندارد بین‌المللی که مشخص می‌کنند در یک معامله، چه کسی (خریدار یا فروشنده) مسئول هزینه‌ها، خطرات و مراحل مختلف حمل و تحویل کالا است. این اصطلاحات در اسناد تجاری مثل پروفرما، فاکتور، یا قرارداد فروش نوشته می‌شوند و باعث می‌شوند دو طرف معامله دقیقاً بدانند که مسئولیت هر بخش از حمل‌ونقل با چه کسی است. اینکوترمز توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی تهیه شده و نسخه‌ی فعلی آن، اینکوترمز ۲۰۲۰ است.
اصطلاحات مدارک تجاری بین‌المللی
اصطلاحات مربوط به مدارک تجاری در ادامه لیست شده اند:
فاکتور تجاری (Commercial Invoice)
فاکتور تجاری (Commercial Invoice) یعنی سند رسمی فروش که توسط فروشنده خارجی صادر می‌شود و در آن تمام جزئیات مربوط به فروش کالا به خریدار ذکر شده است.
این فاکتور یکی از مدارک اصلی در فرایند واردات است و اطلاعاتی مثل نام خریدار و فروشنده، شرح کالا، تعداد، قیمت واحد، ارزش کل، شرایط پرداخت، کشور مبدأ و نحوه حمل در آن نوشته می‌شود.
گمرک برای بررسی ارزش کالا، تطبیق اطلاعات اظهارنامه، و محاسبه هزینه‌ها به این فاکتور نیاز دارد.
مثال: وقتی یک شرکت ایرانی قطعات صنعتی از آلمان می‌خرد، شرکت آلمانی برای آن یک فاکتور تجاری صادر می‌کند که در آن نوشته شده:
– نام کالا: بلبرینگ
– تعداد: ۵۰۰ عدد
– قیمت واحد: ۱۰ یورو
– ارزش کل: ۵۰۰۰ یورو
این سند، همان فاکتور تجاری است و باید به گمرک ارائه شود.
پروفرما اینویس (Proforma Invoice)
پروفرما اینویس (Proforma Invoice) یعنی پیش‌فاکتور یا پیش‌صورتحسابی که فروشنده خارجی پیش از انجام معامله نهایی برای خریدار صادر می‌کند.
این سند تعهدآور نیست، اما اطلاعات کلی معامله مثل نوع کالا، تعداد، قیمت پیشنهادی، شرایط پرداخت، مدت تحویل، روش حمل و کشور مبدأ را در اختیار خریدار قرار می‌دهد تا بتواند تصمیم‌گیری کند یا اقدامات اولیه مثل ثبت سفارش را انجام دهد.
پروفرما اولین سند رسمی در فرآیند واردات است و معمولاً قبل از فاکتور تجاری صادر می‌شود.
مثال: اگر یک شرکت ایرانی بخواهد مواد اولیه از ایتالیا بخرد، از فروشنده ایتالیایی درخواست پروفرما اینویس می‌کند. فروشنده هم یک سند صادر می‌کند که در آن نوشته شده:
– نوع کالا: رنگ صنعتی
– مقدار: ۱۰۰۰ لیتر
– قیمت: ۳ یورو برای هر لیتر
– تحویل: بندرعباس، ۳۰ روز کاری
خریدار با این سند می‌تواند ثبت سفارش را آغاز کند.
بارنامه (Bill of Lading – B/L)
بارنامه (Bill of Lading – B/L) یعنی سند رسمی حمل کالا که توسط شرکت حمل‌ونقل صادر می‌شود و نشان می‌دهد کالا از فروشنده تحویل گرفته شده و قرار است به خریدار یا گیرنده نهایی تحویل داده شود.
بارنامه سه نقش اصلی دارد:
۱. سند مالکیت کالا
۲. مدرک تحویل گرفتن کالا توسط شرکت حمل
۳. قرارداد حمل بین فرستنده و شرکت حمل‌ونقل
بارنامه شامل اطلاعاتی مثل نام فرستنده و گیرنده، مشخصات کالا، وزن، تعداد بسته‌ها، نوع وسیله حمل، مبدأ، مقصد، و تاریخ بارگیری است.
مثال: اگر یک شرکت چینی قطعات ماشین را با کشتی به ایران ارسال کند، شرکت کشتیرانی یک بارنامه صادر می‌کند که در آن نوشته شده:
– فرستنده: شرکت چینی
– گیرنده: شرکت ایرانی
– نوع کالا: قطعات خودرو
– مبدأ: بندر شانگهای
– مقصد: بندرعباس
– شماره کانتینر، وزن و تعداد بسته‌ها
صاحب کالا با ارائه بارنامه می‌تواند کالا را در مقصد تحویل بگیرد.
بارنامه هوایی (AWB)
بارنامه هوایی (Air Waybill – AWB) یعنی سند رسمی حمل کالا از طریق هواپیما که توسط شرکت هواپیمایی یا نماینده حمل‌ونقل هوایی صادر می‌شود.
بارنامه هوایی ثابت می‌کند که کالا تحویل شرکت حمل شده و قرار است به مقصد مشخصی ارسال شود. برخلاف بارنامه دریایی، AWB قابلیت انتقال مالکیت ندارد (غیرقابل ظهرنویسی است) و فقط نقش رسید و قرارداد حمل را دارد.
این سند شامل اطلاعاتی مثل فرستنده، گیرنده، شرح کالا، وزن، تعداد بسته‌ها، فرودگاه مبدأ و مقصد، تاریخ حمل و شماره پرواز است.
مثال: اگر یک شرکت آلمانی دارو برای شرکت ایرانی ارسال کند و کالا با هواپیما به فرودگاه امام خمینی برسد، شرکت حمل‌ونقل هوایی یک بارنامه هوایی (AWB) صادر می‌کند که در آن نوشته شده:
– فرستنده: شرکت دارویی آلمانی
– گیرنده: شرکت واردکننده ایرانی
– کالا: داروهای تخصصی
– وزن: ۳۰۰ کیلوگرم
– پرواز: LH600 از فرانکفورت به تهران
گیرنده با ارائه این AWB می‌تواند کالا را در فرودگاه تحویل بگیرد.
لیست عدل‌بندی (Packing List)
لیست عدل‌بندی (Packing List) یعنی سندی که فهرست کامل بسته‌بندی کالاها را با جزئیات دقیق نشان می‌دهد و توسط فروشنده صادر می‌شود.
در این لیست مشخص می‌شود که در هر بسته یا کارتن چه کالایی، با چه تعداد، وزن، ابعاد و نحوه چیدمانی قرار دارد. این سند برای کنترل، بازرسی، و انبارش بسیار مهم است و به گمرک، شرکت حمل‌ونقل و خریدار کمک می‌کند.
لیست عدل‌بندی همراه با فاکتور تجاری به گمرک ارائه می‌شود تا مأموران بدانند داخل هر بسته دقیقاً چه چیزی وجود دارد.
مثال: اگر یک شرکت چینی ۵۰ کارتن قطعات الکترونیکی برای یک واردکننده ایرانی بفرستد، در لیست عدل‌بندی نوشته می‌شود:
– بسته شماره ۱ تا ۱۰: ۱۰۰۰ عدد مقاومت الکتریکی
– بسته شماره ۱۱ تا ۲۰: ۵۰۰ عدد خازن
– وزن خالص هر بسته: ۸ کیلوگرم
– وزن ناخالص: ۱۰ کیلوگرم
– ابعاد هر بسته: ۴۰ × ۳۰ × ۲۰ سانتی‌متر
این اطلاعات به گمرک کمک می‌کند تا کنترل فیزیکی یا اسنادی را راحت‌تر انجام دهد.
گواهی مبدا (Certificate of Origin)
گواهی مبدأ (Certificate of Origin) یعنی سندی رسمی که نشان می‌دهد یک کالا در کدام کشور تولید یا فرآوری شده است.
این گواهی معمولاً توسط اتاق بازرگانی کشور صادرکننده تأیید می‌شود و همراه با سایر اسناد تجاری برای واردات کالا به گمرک کشور مقصد ارائه می‌شود.
هدف از گواهی مبدأ، تعیین محل تولید کالا برای اعمال تعرفه‌ها، محدودیت‌ها، یا امتیازهای تجاری (مثل تعرفه ترجیحی) است.
مثال: اگر یک شرکت ایرانی فرش به فرانسه صادر کند، برای ترخیص در گمرک فرانسه باید گواهی مبدأ ارائه دهد که تأیید کند فرش واقعاً در ایران تولید شده است. این موضوع ممکن است باعث کاهش یا حذف تعرفه واردات در کشور مقصد شود.
بیمه‌نامه حمل (Insurance Policy)
بیمه‌نامه حمل (Insurance Policy) یعنی سندی رسمی که نشان می‌دهد کالای در حال حمل تحت پوشش بیمه قرار دارد و در صورت بروز خسارت، شرکت بیمه آن را جبران می‌کند.
این بیمه‌نامه معمولاً توسط شرکت بیمه یا نماینده آن صادر می‌شود و شامل اطلاعاتی مثل نوع کالا، مسیر حمل، ارزش بیمه‌شده، نوع خطرات تحت پوشش (مثل آتش‌سوزی، تصادف، سرقت، غرق شدن و…) و مدت بیمه است.
داشتن بیمه‌نامه حمل در بسیاری از قراردادهای تجاری اجباری یا بسیار توصیه‌شده است، مخصوصاً برای حمل‌ونقل‌های بین‌المللی.
مثال: اگر یک شرکت ایرانی ماشین‌آلاتی را از آلمان خریداری کند و بخواهد آن‌ها را با کشتی به بندرعباس بفرستد، یک بیمه‌نامه حمل دریافت می‌کند که مثلاً پوشش «تمام خطرات» (All Risks) دارد و به مبلغ ۵۰۰ هزار یورو کالا را بیمه کرده است. اگر کالا در مسیر آسیب ببیند، شرکت بیمه خسارت را جبران می‌کند.
اصطلاحات گمرکی
اصطلاحات گمرکی و بازرگانی به شرح زیر هستند:
اظهارنامه گمرکی
اظهارنامه گمرکی یک سند رسمی است که در آن واردکننده یا صادرکننده تمام اطلاعات مربوط به کالا را به گمرک اعلام می‌کند.
این اطلاعات شامل نوع کالا، تعداد، ارزش، کشور مبدأ یا مقصد، نام خریدار و فروشنده، روش حمل، کد تعرفه و هدف از واردات یا صادرات می‌شود.
اظهارنامه، پایه تصمیم‌گیری گمرک برای بررسی، ارزیابی، محاسبه حقوق گمرکی و صدور مجوز ترخیص است.
مثال: اگر یک شرکت ایرانی بخواهد ماشین‌آلات از آلمان وارد کند، باید برای آن کالا در سامانه گمرکی یک اظهارنامه ثبت کند تا گمرک بداند دقیقاً چه کالایی وارد کشور شده است.
پته گمرکی
پته گمرکی یک سند رسمی است که پس از تکمیل فرایند گمرکی و تأیید نهایی، توسط گمرک صادر می‌شود و نشان می‌دهد که کالا قانونی ترخیص شده است.
این سند معمولاً شامل اطلاعاتی مانند مشخصات کالا، شماره اظهارنامه، کد تعرفه، ارزش کالا، مبلغ پرداخت‌شده بابت حقوق و عوارض، و نام صاحب کالا است.
پته گمرکی مانند «برگه ترخیص» عمل می‌کند و برای حمل و تحویل نهایی کالا به خریدار ضروری است.
مثال: وقتی یک شرکت لپ‌تاپ از خارج وارد می‌کند و مراحل گمرکی را کامل انجام می‌دهد، بعد از پرداخت هزینه‌ها و دریافت مجوز، گمرک برای آن کالا پته گمرکی صادر می‌کند تا کالا از انبار ترخیص شود.
قبض انبار
قبض انبار یک سند رسمی است که تأیید می‌کند کالا وارد انبار گمرک یا انبار اختصاصی شده و در آنجا نگهداری می‌شود.
این قبض شامل اطلاعاتی مانند نام صاحب کالا، مشخصات کالا، شماره کانتینر (اگر وجود داشته باشد)، تاریخ ورود به انبار، و محل نگهداری کالا است.
قبض انبار اولین سندی است که بعد از ورود کالا به کشور صادر می‌شود و برای شروع فرایند ترخیص کالا لازم است.
مثال: وقتی یک محموله لوازم‌خانگی از ترکیه وارد بندر می‌شود، انبار گمرک بلافاصله بعد از تخلیه کالا، قبض انبار صادر می‌کند تا مشخص شود چه کالایی، کی و کجا نگهداری می‌شود.
پروانه گمرکی
پروانه گمرکی یک مجوز رسمی است که گمرک پس از بررسی و تأیید اظهارنامه، و دریافت حقوق و عوارض، صادر می‌کند تا اجازه خروج کالا از گمرک داده شود.
این سند نشان می‌دهد که تمام مراحل قانونی و مالی مربوط به واردات یا صادرات کالا انجام شده و کالا آماده تحویل به صاحب آن است.
پروانه گمرکی حاوی اطلاعاتی مثل شماره اظهارنامه، مشخصات کالا، ارزش، کد تعرفه، میزان حقوق و عوارض پرداخت‌شده و نام صاحب کالا است.
مثال: وقتی یک شرکت ایرانی قطعات الکترونیکی وارد می‌کند و بعد از بررسی مدارک و پرداخت هزینه‌ها، گمرک مجوز ترخیص را صادر می‌کند، آن مجوز همان پروانه گمرکی است.
ترخیص کالا
ترخیص کالا یعنی انجام تمام مراحل قانونی، مالی و اداری لازم برای خارج کردن کالا از گمرک.
این مراحل شامل ارائه مدارک، ثبت اظهارنامه، پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، دریافت مجوزها، و گرفتن پروانه گمرکی است. پس از ترخیص، کالا از انبار گمرک خارج شده و به صاحب آن تحویل داده می‌شود.
ترخیص ممکن است برای واردات یا صادرات انجام شود و معمولاً توسط صاحب کالا یا نماینده قانونی او (ترخیص‌کار) انجام می‌گیرد.
مثال: وقتی یک شرکت ایرانی پارچه وارد می‌کند و بعد از ارائه مدارک، گرفتن مجوزها و پرداخت هزینه‌ها، کالا را از انبار گمرک تحویل می‌گیرد، این فرایند را ترخیص کالا می‌گویند.
ارزش گمرکی
ارزش گمرکی یعنی قیمتی که گمرک بر اساس آن، حقوق و عوارض واردات یا صادرات کالا را محاسبه می‌کند.
این ارزش معمولاً برابر با قیمت خرید کالا به‌علاوه هزینه‌هایی مثل حمل‌ونقل، بیمه، بسته‌بندی و سایر هزینه‌هایی است که تا رسیدن کالا به اولین گمرک ورودی کشور پرداخت می‌شود.
ارزش گمرکی همیشه با پول رایج کشور (مثل ریال یا دلار) محاسبه می‌شود و مبنای تعیین میزان مالیات، تعرفه و سایر هزینه‌های گمرکی قرار می‌گیرد.
مثال: اگر یک شرکت ماشین‌آلاتی را به قیمت ۵۰ هزار دلار بخرد و ۵ هزار دلار هم هزینه حمل و بیمه بدهد، گمرک ارزش گمرکی را ۵۵ هزار دلار در نظر می‌گیرد و هزینه‌های مربوطه را بر همین اساس محاسبه می‌کند.
حقوق گمرکی
حقوق گمرکی یعنی مبلغی که واردکننده باید به گمرک پرداخت کند تا اجازه ترخیص کالا را بگیرد.
این مبلغ بر اساس درصدی از ارزش گمرکی کالا محاسبه می‌شود و یکی از منابع درآمد دولت به‌شمار می‌رود.
حقوق گمرکی ممکن است بسته به نوع کالا، کشور مبدأ، و سیاست‌های تجاری دولت متفاوت باشد.
مثال: اگر ارزش گمرکی یک دستگاه صنعتی ۱۰۰ هزار دلار باشد و نرخ حقوق گمرکی برای آن ۱۰ درصد تعیین شده باشد، واردکننده باید ۱۰ هزار دلار به‌عنوان حقوق گمرکی پرداخت کند.
سود بازرگانی
سود بازرگانی یعنی مبلغی اضافه بر حقوق گمرکی که واردکننده باید به دولت پرداخت کند تا کالا را از گمرک ترخیص کند.
این مبلغ توسط دولت تعیین می‌شود و هدف آن حمایت از تولید داخلی یا کنترل واردات برخی کالاهاست.
سود بازرگانی معمولاً بسته به نوع کالا و سیاست‌های اقتصادی کشور ممکن است کم یا زیاد باشد، و گاهی حتی برای بعضی کالاها صفر تعیین می‌شود.
مثال: اگر یک شرکت بخواهد پارچه خارجی وارد کند و دولت برای آن ۲۰٪ سود بازرگانی مشخص کرده باشد، شرکت باید ۲۰٪ از ارزش گمرکی کالا را علاوه بر حقوق گمرکی، به‌عنوان سود بازرگانی پرداخت کند.
گروه کالایی
گروه کالایی یعنی دسته‌بندی رسمی کالاها بر اساس نوع، اهمیت، یا اولویت واردات آن‌ها از نظر دولت.
دولت کالاها را در چند گروه مشخص تقسیم می‌کند تا بتواند برای هر گروه سیاست‌های متفاوتی مثل تعیین نرخ حقوق گمرکی، سود بازرگانی، مجوزها یا محدودیت‌های وارداتی اعمال کند.
این گروه‌بندی معمولاً با هدف حمایت از تولید داخلی، مدیریت ارزی، و کنترل واردات انجام می‌شود.
مثال:
- گروه کالایی ۱: کالاهای اساسی مثل دارو، گندم و برنج که با ارز ترجیحی وارد می‌شوند.
- گروه کالایی ۲: مواد اولیه یا کالاهای واسطه‌ای موردنیاز کارخانه‌ها.
- گروه کالایی ۳: کالاهای مصرفی یا لوکس مثل لوازم آرایشی یا گوشی‌های گران‌قیمت که ممکن است با ارز نیمایی یا آزاد وارد شوند.
تعرفه گمرکی
تعرفه گمرکی یعنی نرخ یا درصدی که دولت برای واردات یا صادرات یک کالا تعیین می‌کند و بر اساس آن، حقوق گمرکی و سود بازرگانی محاسبه می‌شود.
تعرفه گمرکی برای هر کالا بر اساس کد تعرفه (HS Code) مشخص می‌شود و این کدها در کتاب مقررات صادرات و واردات ثبت شده‌اند.
هدف از تعیین تعرفه، حمایت از تولید داخلی، تنظیم بازار، و تأمین درآمد دولت است. تعرفه ممکن است برای بعضی کالاها بالا و برای بعضی دیگر پایین یا حتی صفر باشد.
مثال: اگر تعرفه گمرکی یخچال ۴۰٪ باشد و ارزش گمرکی یخچال ۱۰ هزار دلار در نظر گرفته شود، واردکننده باید ۴ هزار دلار بابت حقوق گمرکی و سود بازرگانی پرداخت کند.
کد تعرفه (HS Code)
کد تعرفه (HS Code) یعنی یک شماره استاندارد بین‌المللی که برای شناسایی دقیق کالاها در تجارت خارجی استفاده می‌شود.
این کد معمولاً ۸ تا ۱۰ رقم دارد و هر بخش از آن نشان‌دهنده نوع، جنس، کاربرد یا ویژگی‌های کالا است. تمام کشورها در گمرک از این کد استفاده می‌کنند تا بتوانند کالاها را دسته‌بندی، ارزیابی، و برایشان تعرفه و مقررات مشخص کنند.
کد تعرفه مبنای تعیین حقوق گمرکی، سود بازرگانی، مجوزهای واردات یا صادرات، و حتی محدودیت‌های قانونی است.
مثال:
کد تعرفه ۸۴۱۵۱۰ برای کولرهای گازی دیواری استفاده می‌شود. با وارد کردن این کد در سامانه گمرک، تمام مقررات، هزینه‌ها و مدارک لازم برای واردات آن کالا نمایش داده می‌شود.
تشریفات گمرکی
تشریفات گمرکی یعنی مجموعه‌ای از مراحل قانونی، اداری و اجرایی که برای ورود یا خروج کالا از کشور باید طبق مقررات گمرک انجام شوند.
این مراحل شامل ثبت اظهارنامه، ارائه مدارک، بازرسی کالا، ارزیابی ارزش، پرداخت هزینه‌ها (مثل حقوق گمرکی و سود بازرگانی)، دریافت مجوزها، و در نهایت صدور پروانه گمرکی و ترخیص کالا می‌شود.
هدف از انجام تشریفات گمرکی، کنترل ورود و خروج کالا، دریافت درآمدهای دولتی، و رعایت مقررات تجاری و بهداشتی کشور است.
مثال:
وقتی یک شرکت بخواهد کالا وارد کند، باید از زمان ورود کالا به انبار گمرک تا لحظه تحویل گرفتن آن، تمام تشریفات گمرکی را به‌درستی انجام دهد.
کنترل اسنادی
کنترل اسنادی یعنی بررسی دقیق مدارک و مستندات مربوط به کالا توسط گمرک برای اطمینان از مطابقت آن‌ها با قوانین و مشخصات اظهارشده.
در این مرحله، کارشناسان گمرک اسنادی مثل اظهارنامه گمرکی، فاکتور فروش، بارنامه، بیمه‌نامه، گواهی مبدا و مجوزهای لازم را بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند اطلاعات کالا درست، کامل و قانونی است.
کنترل اسنادی معمولاً پیش از بازرسی فیزیکی کالا انجام می‌شود و در برخی موارد اگر مدارک کامل و بدون اشکال باشد، ممکن است کالا بدون بازرسی فیزیکی ترخیص شود.
مثال:
اگر یک شرکت اظهارنامه‌ای برای واردات پارچه ثبت کند، گمرک ابتدا اسناد مربوط به نوع، تعداد، قیمت و مجوزهای بهداشتی یا استاندارد را بررسی می‌کند؛ این بررسی را کنترل اسنادی می‌نامند.
کنترل فیزیکی
کنترل فیزیکی یعنی بازرسی مستقیم و حضوری کالا توسط کارشناسان گمرک برای اطمینان از مطابقت آن با اطلاعات درج‌شده در اسناد.
در این مرحله، بسته‌ها یا کانتینرها باز می‌شوند و نوع، مقدار، کیفیت، برند، کشور سازنده و سایر مشخصات کالا بررسی می‌شود تا با اظهارنامه و مدارک ارائه‌شده یکی باشد.
کنترل فیزیکی معمولاً در مواردی انجام می‌شود که احتمال تخلف، کم‌اظهاری، یا اشتباه در مدارک وجود داشته باشد، یا اینکه کالا مشمول شرایط خاص یا حساس باشد.
مثال: اگر یک شرکت اعلام کند که فقط قطعات یدکی وارد کرده، ولی گمرک به آن مشکوک شود، کارشناسان گمرک بسته‌ها را باز می‌کنند و محتویات را بررسی می‌کنند؛ این فرایند کنترل فیزیکی نام دارد.
ترخیص قطعی
ترخیص قطعی یعنی کالا به‌صورت کامل و دائمی از گمرک خارج شود و وارد بازار داخلی یا مصرف نهایی شود.
در این نوع ترخیص، صاحب کالا تمام هزینه‌ها (مثل حقوق گمرکی، سود بازرگانی و مالیات) را پرداخت می‌کند و دیگر نیازی به بازگرداندن کالا نیست.
مثال: وقتی یک شرکت واردکننده، لوازم خانگی را وارد کرده و پس از پرداخت هزینه‌ها آن‌ها را برای فروش در بازار آزاد ترخیص می‌کند، این ترخیص قطعی است.
ترخیص موقت
ترخیص موقت یعنی کالا به‌صورت موقت از گمرک خارج شود، ولی باید بعد از مدتی یا انجام کاری خاص دوباره به گمرک بازگردد یا از کشور خارج شود. این نوع ترخیص معمولاً برای نمایشگاه‌ها، پروژه‌های موقت، تعمیر، پردازش یا استفاده محدود انجام می‌شود و برای آن ضمانت‌نامه یا تعهد بازگشت کالا گرفته می‌شود. مثال: اگر یک شرکت خارجی تجهیزات نورپردازی را برای یک همایش وارد کند و بعد از پایان مراسم دوباره آن‌ها را از کشور خارج کند، ترخیص موقت انجام داده است..
ثبت سفارش کالا
ثبت سفارش کالا یعنی ثبت رسمی اطلاعات مربوط به واردات یک کالا در سامانه جامع تجارت ایران، که برای دریافت مجوز واردات و شروع فرآیند تأمین ارز و ترخیص الزامی است.
در این مرحله، واردکننده اطلاعاتی مثل مشخصات کالا، مقدار، قیمت، کشور مبدأ، فروشنده خارجی، نوع ارز مورد استفاده و نحوه حمل را وارد می‌کند تا دولت بررسی کند که آیا واردات آن کالا مجاز است یا نه.
ثبت سفارش اولین گام اداری برای واردات است و بدون آن، کالا اجازه ترخیص از گمرک را نخواهد داشت.
مثال: اگر یک شرکت بخواهد قطعات صنعتی از چین وارد کند، باید ابتدا در سامانه جامع تجارت ثبت سفارش انجام دهد. پس از تأیید سازمان صمت، واردکننده می‌تواند مراحل بعدی مثل تخصیص ارز، دریافت اسناد حمل، و ترخیص کالا را انجام دهد.
کد ساتا
کد ساتا یعنی شناسه‌ای که برای ثبت سفارش کالاهای وارداتی دارای منبع ارز دولتی یا نیمایی صادر می‌شود و نشان می‌دهد که برای تأمین ارز آن کالا از سامانه جامع تجارت مجوز دریافت شده است.
کد ساتا توسط سامانه تامین ارز تجارت خارجی (ساتا) ایجاد می‌شود و برای هماهنگی بین بانک مرکزی، گمرک، وزارت صمت، و سایر نهادهای مرتبط به کار می‌رود.
این کد یکی از مدارک ضروری برای ترخیص کالا از گمرک است، مخصوصاً وقتی ارز از طریق سیستم بانکی یا نیما تأمین شده باشد.
مثال: اگر یک شرکت ایرانی بخواهد دارو از هند وارد کند و از ارز نیمایی استفاده کند، پس از ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت، باید از بانک عامل درخواست تخصیص ارز کند. پس از تأیید بانک و تخصیص ارز، کد ساتا صادر می‌شود و شرکت می‌تواند با ارائه این کد، کالا را از گمرک ترخیص کند.
لیست اصطلاحات بازرگانی و معادل انگلیسی آن
در جدول زیر اصطلاحات مهم بازرگانی لیست شده اند.
| اصطلاح فارسی | معادل انگلیسی |
|---|---|
| تجارت داخلی | Domestic Trade |
| تجارت خارجی | International Trade |
| واردات | Import |
| صادرات | Export |
| واردکننده | Importer |
| صادرکننده | Exporter |
| فروشنده | Seller |
| خریدار | Buyer |
| بازار هدف | Target Market |
| مزیت رقابتی | Competitive Advantage |
| بازرگانی بین‌الملل | International Business |
| پروسیجر بازرگانی | Business Procedure |
| بازاریابی صادراتی | Export Marketing |
| قیمت‌گذاری صادراتی | Export Pricing |
| فاکتور تجاری | Commercial Invoice |
| پروفرما اینویس | Proforma Invoice |
| بارنامه | Bill of Lading (B/L) |
| بارنامه هوایی | Air Waybill (AWB) |
| لیست عدل‌بندی | Packing List |
| گواهی مبدا | Certificate of Origin |
| بیمه‌نامه حمل | Insurance Policy |
| گواهی بازرسی | Inspection Certificate |
| اظهارنامه گمرکی | Customs Declaration |
| پته گمرکی | Customs Permit |
| قبض انبار | Warehouse Receipt |
| پروانه گمرکی | Customs License |
| ترخیص کالا | Goods Clearance |
| ارزش گمرکی | Customs Value |
| حقوق گمرکی | Customs Duty |
| سود بازرگانی | Commercial Profit Tax |
| گروه کالایی | Commodity Group |
| تعرفه گمرکی | Customs Tariff |
| کد تعرفه | HS Code |
| ثبت سفارش | Order Registration |
جمع‌بندی
این مقاله راهنمایی جامع برای آشنایی با اصطلاحات پرکاربرد تجارت، گمرک، اسناد، حمل‌ونقل و پرداخت بین‌المللی است. آگاهی از این مفاهیم، شرط پایه برای موفقیت در بازرگانی خارجی است.
